تاریخچه استفاده از گل ها وگیاهان و بررسی نقش گل و گیاه در زندگی

گلها و گیاهان از دیرباز نقش بسزایی در زندگی انسان داشته بشر اولیه بیشتر برای تامین نیازهای حیاتی خود از گیاهان استفاده می نمود. بیشترین کاربرد گل­ها در زمان­های گذشته  بعنوان چاشنی در غذا ، استفاده به عنوان دارو برای درمان بیماری ها  و تامین رنگ برای زینت دادن به پارچه و وسایل سفالین و تهیه غذا محدود می­شد. به مرور که انسان به کشاورزی و دامپروری در کنار حاشیه رودخانه ها پی برد ، اولین تمدن­های بشری پایه ریزی شد. در این مرحله گیاهان نقش دیگری را  پیدا کرد و این بار انسان برای زیبایی بصری و ایجاد باغهای طراوت بخش برای امپراتوری های بزرگ از آن­ها استفاده نمود. به مرور و با پیچیده شدن ارتباطات اجتماعی انسان گل­ها و گیاهان برای بیان عواطف انسانی و به عنوان سمبل و نماد کشورها پرورش داده شده واستفاده می­شدند .قدیمی­ترین سند در رابطه با پیشینه­گیاهان و دسته گل در کشور ایران در سنگ­نگاره­های تخت جمشید است که بیشتر از 2500 سال قدمت دارد. بنابر نظر تحلیل­گران تاریخ، این نقوش، برپایی جشن نوروز و به گمان برخی ، جشن تولد و بر اساس اظهارنامه­های دیگری، مراسم تاج گذاری را به نمایش می­گذارد. این نقوش گویایی از توجه و علاقه ایرانیان نسبت به گل و تقدیم دسته­گل به عنوان هدیه است. به مرور شاهان ایرانی پایه گذار بسیاری از باغ­های زیبای قرینه در ایران برای زیباسازی محل زندگی خود  بودند .حیاط خانه­های ایرانی از دیرباز  با گیاهان و آبنما تزیین می­شدند. شاید دلیل شادابی و عمر طولانی افراد در آن زمان بی تاثیر از شیوه زندگی و انس با طبیعت نباشد. متاسفانه در  قرن بیست و یک با پیشرفت ­های اخیر و صنعتی شدن زندگی مردم و افزایش جمعیت ، زندگی انسانها بار دیگر  دستخوش تغییرات نچندان خوشایند قرار داده شد. و خانه­ های باصفای آن زمان جای خود را به فضاهای کبریت مانند آپارتمانی داد. شاید در هیچ دوره­ای مانند قرن بیست و یک شاهد چنین سیل عظیم بیماریهای ورحی و روانی و همچنین بیماری­های تنفسی که در اثر آلودگی هوای شهری بوجود آمده نبوده باشیم .

کشور های پیشرفته دنیا سالیانه هزینه زیادی را صرف پژوهش­های علمی برای تاثیر گل و گیاه و افزایش زیبایی و ماندگاری و تولید رنگ­های بیشتر می­کنند. به عنوان مثال میانگین درآمد هلند از صادرات گل و گیاه ده برابر درآمد نفت ایران است ، این در صورتی می­باشد که وسعت هلند یک / شانزدهم ایران می­باشد. متاسفانه ایران به دلیل شرایط تحریم و نبود زیر ساخت­های مدیریتی و صنعتی مناسب از این مقوله محروم بوده ،که اگر غیر از این بود درآمد گل وگیاه رقیب قدری برای صنعت نفت ایران بود . به مرور و با پیشرفت علم پژوهشگران به تاثیر گیاهان بر سلامتی انسان­ها پی برده و با ایجاد ابداعات نوین برای ایجاد فضای سبز در زندگی انسان امروزی سعی در بازگرداندن گیاهان به چرخه زندگی انسان شدند. که چند نمونه از این راهکارها برای خارج شدن از این شرایط زندگی  و ایجاد فضای مفرح در خانه­ های امروزی را در اینجا بیان می­کنم:

• تراریوم

• باغ­های کوچک شیشه ای که بازتابی از یک فضای سبز بزرگ در یک محیط مینیاتوری کوچک با استفاده از گیاهان کاکتوس که تاثیر شگفتی در دفع امواج مضر داشته و جز گیاهان زیبا و کم توقع می­ باشند.

• ریواریوم

• استفاده از گیاهان آبزی در آب در تنگ­های شیشه­ای زیبا

• آکواریوم 

• استفاده از گیاهان در آب همراه با آبزیان کوچک نمایی کوچکی از تداعی اقیانوس

• باغ های صخره ای
• ترکیب سنگ و گیاهان در فضای کمتر از دو متر( قابل اجرا در حیاط هایی کوچک یا تراس­های نسبتا بزرگ)

• باغهای ژاپنی 
• ترکیب گیاه و فانوس و سنگ در فضای کمتر از دو متر قابل اجرا در حیاط هایی کوچک یا تراس­های نسبتا بزرگ)

• باغهای پشت بامی 
• استفاده از فضای پشت بام آپارتمان­ها و ایجاد فضای سبز و جبران نبود فضای سبز در این شرایط

• باغهای عمودی
• بر روی دیوار کار شده بسیار مناسب فضاهای آپارتمانی می­باشد.

 تحقیقات علمی ثابت کرده که یک متر مربع چمن اکسیژن  دو نفر را تامین می­کند، در استادیوم­ها استفاده از چمن واقعی  موجب تامین اکسیژن کافی برای حضار و بازیکن­ها می­شود. وهمچنین  رنگ سبز آن سبب کاهش هیجانات منفی شده ،  همچنین طبق پژوهش­های دانشمندان به تاثیر گیاه برای فیلتر کردن هوای آلوده و کاربرد گیاهان فیلتر کننده هوا در اطراف مناطق صنعتی پی برده شد. پژوهش های دیگر نشان داد که بیمارستان­های که دارای فضای سبز بهتر بودند و پنجره اتاق بیماران رو به روی فضای سبز قرار داشت بهبودسریع و قابل توجهی در درمان جراهات جراحی نشان دادند. بررسی­های دیگر نشان دادند میزان جرائم زندانیانی در زندان­هایی که از فضای سبز بهتری برخوردار بودند بعد از آزادی بسیار کمتر بود. (فضای سبز بیشتر یعنی کاهش فشار عصبی بیشتر در نتیجه جرائم جامعه را به میزان زیادی کاهش می­دهد).استفاده از گیاهان در محیط­های اداری باعث تولید اکسیژن بیشتر و کاهش خواب آلودگی چه از نظر افزایش میزان اکسیژن خون و چه از نظر اینکه فضای خشک اداری را به محیطی فرح بخش تبدیل می­کند و صد در صد باعث افزایش کیفیت کار کار کنان می­شود.  همچنین یکی از بهترین پژوهش­ها که متاسفانه کشور ما از آن بی بهره می باشد یا بستر سازی چندان مناسبی در این زمینه صورت نگرفته است . ایجاد فضای سبزی تحت عنوان (Healing Garden) برای بهبود بیماری­های  آلزایمر و   ورحی و روانی و ارتقای سلامتی  و عزت نفس سالمندان و همچنین باعث کاهش اضطراب و افسردگی در آنها می­شود (دهمنی و همکاران، 1393: 259 . 235) . و  همچنین در پژوهشی دیگر کاهش استرس جانبازان عزیز که با چیدمان خاص طراحی و از رایحه درمانی برای ایجاد آرامش بیشتر و کاهش استرس استفاده می­شود(طاهری و همکاران،1395: 241 . 230)  .کابرد گیاهان آپارتمانی در منزل باعث بهبود یادگیری در کودکان ، همچنین فیلتر کردن و پاکسازی آلودگی هوای منزل به ویژه در شرایط اخیر مقابله با (بیماری کرونا)، استفاده از گل­های شاخه بریده با تن نارنجی و قرمز باعث افزایش اشتها، استفاده از گیاهان شاخه بریده یا گلدانی با رنگ گل بنفش یا آبی در اتاق خواب باعث ایجاد آرمش و بهبود کیفیت خواب گردیده،( فلاحیان. 1389)  استفاده از دمنوش های گیاهی موجب ارتقا سلامتی و بهبود خلق و خو می­شود. رایحه­ی گیاهان موجب کاهش استرس و ایجاد آرامش گردیده وخلق و خو را بهبود می دهد.

با توجه به تمام مطالب گفته شده و مزایای فراوان و نقش مهمی که گیاهان در زندگی انسان دارند ، متاسفانه بخش استفاده از گیاهان در ایران با درآمد سرانه مردم متغییر می­باشد.و هرچقدر سطح رفاه جامعه بیشتر باشد مردم هم گیاهان را بیشتر برای مراسم های مختلف خود استفاده می­کنند.درحال حاضر در ایران بخش کوچکی واقع در محلات و گلخانه­های خرد دیگر تعداد محدودی از گل­های شاخه بریده را برای روز مادر و مراسم­های دیگر استفاده می­کنند.و مقدار اندکی از گیاهان هم در ایران فراوری و جنبه دارویی دارند. در پی تحقیقی که در استان تهران صورت گرفت نتایج تحقیق نشان داد که اهمیت فضای سبز با میزان آگاهی و اطلاع مردم در حفظ آن رابطه مستقیم دارد. (صدیقه سروری و همکاران . 1389) همچنین در تحقیقی دیگردرمحلات مشخص شد که با وجود شرایط منفی موجود اگر بر روی ارتقای این صنعت کوشش شود، خود در ایجاد نقاط گردشگری و جذب توریست کمک شایانی خواهد بود. (رحمت الله فرهودی و همکاران . 1391) در هر صورت ایران در استفاده از گیاهان در مقایسه با کشور­های اروپایی بسیار ضعیف عمل کرده است و جای خیلی بیشتری برای ارتقای این صنعت دارد.

در پایان این نکته را یاد آوری میکنم که گلها گوشه کوچکی از زیبایی خداوند بر روی زمین خاکی ومظهر طراوت، زیبایی و عشق بوده و هر آنچه این انسان خاکی را به وجد آورد در این نعمت الهی نهفته است و چه شی و هدیه دیگری تمام این خصوصیات مثبت به جز گل ، را یکجا دارا می­باشد؟ سالهای طولانیسست که به واسطه  محبوبیت، این نعمت الهی با زندگی انسان ها عجین شده و خداوند علاوه بر همه­ی این زیبایی وصف ناپذیری که در وجود آن به امانت نهاده ،خصوصیت ماندگار نبودن آن را نیز به رخ می_­ کشد و چه زیبا خداوند زندگی و ارزش ما انسان­ها را در شاخه گلی کوچک به تصویر کشیده و به انسان یادآور شده که طراوت و زیبایی زندگی دنیایی و هرآنچه به تو  بخشیدم به مانند عمر یک گل ماندگار نیست  پس لحظات با هم بودن و سیراب کردن هم از محبت را دریاب و عشق به عزیزانت را با شاخه گلی هر چند کوچک به آنان یادآور شو!!!

نویسنده : نرگس امیرزاده